ประเพณีและความเชื่อ

การไหว้แม่ย่านาง

จังหวัดระยองมีอาณาเขตส่วนหนึ่งติดกับทะเล อาชีพประมงจึงเป็นอาชีพที่สำคัญของชาวระยองอย่างหนึ่ง มีผู้ประกอบอาชีพประมงเป็นจำนวนมาก แม้ว่าสภาพสังคมระยองในปัจจุบันจะเปลี่ยนแปลงไปจากสังคมเกษตรเป็นสังคมอุตสาหกรรม แต่ความเชื่อเกี่ยวกับแม่ย่านาง ชาวประมงยังยึดมั่นเกี่ยวกับเรื่องดังกล่าวเหนียวแน่น เพราะแม่ย่านางเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่สถิตประจำเรือ  คืบก็ทะเล ศอกก็ทะเล ดูจะเป็นคำพังเพยที่คุ้นหูของคนไทยที่เตือนสติให้คนอย่าประมาท สิ่งทีเห็นอยู่อาจมีภัยที่ไม่คาดคิดได้ ทำให้คิดว่าคนโบราณมองทะเลว่าเต็มไปด้วยอันตรายลี้ลับ อาจมีภัยถึงกับชีวิต หรือต้องผจญภัยกับคลื่นลมพายุที่อาจเกิดขึ้น เรืออับปางสำหรับคนออกทะเล ขวัญและกำลังใจเป็นสิ่งสำคัญ และสิ่งที่จะทำให้เกิดขวัญและกำลังใจได้อย่างหนึ่งก็คือความเชื่อ ชาวประมงเชื่อว่าแม่ย่างนางเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ประจำเรือ ที่ทุกคนจะต้องเคารพ จะต้องช่วยให้ทุกคนปลอดภัย และให้เกิดโชคลาภแก่ตน การปฏิบัติเกี่ยวกับความเชื่อใด ๆ ที่จะทำให้แม่ย่านางพอใจชาวประมงก็จะปฏิบัติอย่างเคร่งครัด เช่นไม่ทะเลาะกันขณะอยู่ในเรือ ไม่ทำเรือสกปรก ไม่ดื่มสุราก่อนออกเรือ ไม่เหยียบโขนเรือ ไม่นำผู้หญิงมาร่วมเพศในเรือเป็นต้นข้อห้ามทั้งหมดก็เพื่อให้ผู้ร่วมงานเกิดความรักแลความสามัคคีกันซึ่งชาวประมงเชื่อว่าเป็นความต้องการของแม่ย่านาง  ความเชื่อเรื่องแม่ย่านางน่าจะเกิดจากความกลัวภัยต่าง ๆ ที่คิดว่าทะเลนั้นเต็มไปด้วยภัยอันตราย แต่การเกิดความเชื่อนี้ก็เป็นผลดี เพราะแฝงไปด้วยความคิดและเหตุผลอันชาญฉลาด ได้แก่การให้ปฏิบัติในสิ่งที่ดีที่ควรเพื่อจะได้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข

ชาวประมงต้องไหว้แม่ย่านางทุกครั้งที่ออกเรือนอกจากนั้นทุกวันพระ 15 ค่ำ วันตรุษจีน วันตรุษสงกรานต์ก็จะถือเป็นประเพณีมีการไหว้แม่ย่านางด้วย ผู้ทำพิธีไหว้แม่ย่านางเรือ คือไต้ก๋ง และจะไหว้ในตอนเช้า เครื่องไหว้แม่ย่านางได้แก่ หัวหมู ไก่ ผลไม้ต่าง ๆ เช่นกล้วย ส้ม มะพร้าวอ่อน เป็นต้น ขนมเปี๊ยะ ขนมถ้วยฟู ธูป 9 ดอก และให้สมบูรณ์ต้องจุดประทัดด้วย

ขั้นตอนการไหว้

1. ตั้งเครื่องเซ่นไหว้ที่บริเวณหัวเรือ
2. ผูกดอกไม้กำใหญ่ไว้กับโขนเรือ
3. ไต้ก๋งจุดธูป 9 ดอก นำไปปักที่เครื่องเซ่นอย่างละดอก เหลือไว้ 1 ดอก สำหรับปักหัวเรือ เพื่อบอกให้แม่ย่านางคุ้มครอง ขอลาภผล ขอความปลอดภัย และให้จับปลาได้มาก ๆ ตรมความต้องการ
4. รอจนธูปหมดดอกแล้วจึงลาเครื่องเซ่นไหว้
5. นำก้านธูปทั้งหมดไปรวมกันไว้ที่โขนเรือ
6. จุดประทัด
7. นำน้ำมะพร้าวอ่อนมารดที่โขนเรือ และเสากระโดงเรือ
8. แบ่งเครื่องเซ่นไหว้อย่างละเล็กน้อยไปวางใกล้โขนเรือเพื่อถวายแม่ย่านาง
9. เผากระดาษเงินกระดาษทองแล้วโยนลงทะเลเป็นการเสร็จพิธี

 การไหว้แม่ย่านางนี้ชาวประมงส่วนใหญ่ทำตามคำบอกเล่าของตนเฒ่าคนแก่เพราะเชื่อว่าจะให้คุณให้โทษแก่ผู้ปฏิบัตจิได้จริงแล้วพิธีกรรมใดก็ตามน่าจะเกิดจากความต้องการขวัญและกำลังใจเพื่อความมั่นใจในการทำงานเป็นสำคัญ