บทเพลงเป็นทั้งเครื่องมือทางวัฒนธรรมและสัญลักษณ์แห่งความทรงจำร่วมของผู้คน จังหวัดระยองเองก็มีบทเพลงที่สำคัญซึ่งมักใช้ประกอบกิจกรรมสาธารณะ โดยเฉพาะ เพลงมาร์ชเมืองระยอง และ เพลงรำวงชาวระยอง ซึ่งได้รับการจดจำในฐานะเสียงดนตรีประจำท้องถิ่น

เพลงมาร์ชเมืองระยอง  มีลักษณะทำนองสง่า เร้าใจ และปลุกเร้าให้เกิดความรักและความภาคภูมิใจในบ้านเกิด จึงมักถูกใช้ใน พิธีการสำคัญ เช่น การฝึกอบรมลูกเสือชาวบ้าน การเปิดงานที่เป็นทางการ ตลอดจนกิจกรรมที่เกี่ยวกับสถาบันการศึกษาและหน่วยงานราชการ เพลงนี้ไม่เพียงแต่เป็นบทเพลง แต่ยังทำหน้าที่เป็นเครื่องมือหล่อหลอมความรู้สึกผูกพันต่อถิ่นกำเนิด

เพลงรำวงชาวระยอง มีจังหวะสนุกสนาน โปร่งโล่ง และเข้ากับบรรยากาศของงานรื่นเริง เพลงนี้จึงถูกเลือกใช้เป็น เพลงเริ่มต้นการรำวง โดยเฉพาะในการจัดกิจกรรมรอบกองไฟของลูกเสือชาวบ้าน และงานเลี้ยงสังสรรค์ในท้องถิ่น ถือเป็นเพลงที่เปิดโอกาสให้ผู้คนได้เข้ามาร่วมวง เต้นรำ และสร้างความสามัคคีอย่างเป็นรูปธรรม เมื่อย้อนกลับไปในอดีต จังหวัดระยองเคยมีวงดนตรีท้องถิ่นที่มีบทบาทสำคัญ วงนี้ก่อตั้งขึ้นโดย ครูบ้านค่าย และอยู่ภายใต้การอุปถัมภ์ของ ท่านศึกษาธิการจังหวัด ประกอบ บุญประกาศิต (ชื่อและสกุลควรตรวจสอบเพื่อความถูกต้องอีกครั้ง) วงดนตรีใช้ชื่อว่า “วงปาริชาติ” ซึ่งกลายเป็นศูนย์รวมของคนรักดนตรีในยุคนั้น

น่าสนใจว่า เมื่อถึงเวลาที่ต้อง เปิดฟลอร์การเต้นรำ ไม่ว่าจะเป็นรำวงหรือลีลาศแบบบอลรูม เพลงที่วงดนตรีเลือกบรรเลงขึ้นก่อนเสมอก็คือ เพลงรำวงชาวระยอง แสดงให้เห็นถึงบทบาทของเพลงนี้ในการเชื่อมโยงผู้คน สร้างบรรยากาศ และเป็นจุดเริ่มต้นแห่งความสุขร่วมกัน เพลงจึงไม่ได้เป็นเพียงความบันเทิง แต่ยังเป็นกลไกสำคัญในการสร้าง “พื้นที่ทางวัฒนธรรม” ของชาวระยอง ในแง่นี้ บทเพลงทั้งสองจึงเป็นมากกว่าเสียงดนตรี หากแต่เป็นเครื่องหมายทางวัฒนธรรมที่สะท้อนถึงรากเหง้า ความสามัคคี และความภาคภูมิใจในถิ่นฐานบ้านเกิดของชาวระยอง ซึ่งยังคงคุณค่าอยู่ในความทรงจำและพิธีการจนถึงปัจจุบัน

เพลงรำวงชาวระยอง เกิดขึ้นในช่วงที่จังหวัดระยองยังคงมีเพียง 4 อำเภอ ได้แก่ ปลวกแดง แกลง บ้านค่าย และเมือง เนื้อร้องของเพลงในตอนแรกจึงกล่าวถึงเพียง 4 อำเภอเท่านั้น ต่อมาเมื่อจังหวัดมีการขยายเขตการปกครองเพิ่มขึ้น เนื้อเพลงก็ได้รับการปรับแก้ไขให้สอดคล้องกับจำนวนอำเภอที่เพิ่มขึ้น จนกระทั่งปัจจุบันมีครบทั้ง 8 อำเภอ ข้อมูลที่สืบทราบได้ระบุว่า ผู้ที่มีบทบาทสำคัญในการปรับแต่งเนื้อร้องให้สมบูรณ์ครอบคลุมทั้ง 8 อำเภอ ได้แก่ อาจารย์บุญชู ใจสุข และ อาจารย์สมพร บุญรอด ทำให้เพลงรำวงชาวระยองยังคงทันสมัยและเป็นที่ยอมรับในทุกยุคสมัย

ในเชิงการใช้สอย เพลงรำวงชาวระยองถือเป็นเพลงที่เปิดฟลอร์รำวงและลีลาศในงานรื่นเริงมาโดยตลอด โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกิจกรรมรอบกองไฟของลูกเสือชาวบ้าน เพลงนี้จะถูกบรรเลงขึ้นเป็นเพลงแรกเพื่อเชิญชวนผู้คนให้เข้ามามีส่วนร่วมในการเต้นรำ ถือเป็นเครื่องมือสร้างความสามัคคีและความสนุกสนานในสังคมท้องถิ่น

เพลงระยองแคว้นไทยงาม แม้จะไม่แพร่หลายเทียบเท่าเพลงรำวง แต่ก็เป็นอีกหนึ่งบทเพลงที่บันทึกความงดงามของบ้านเมืองระยอง โดยมี ครูเอื้อ สุนทรสนาน ศิลปินระดับตำนานเป็นผู้ขับร้องต้นฉบับ ทำให้เพลงนี้มีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ดนตรีอย่างยิ่ง แม้จะไม่ได้ถูกนำมาใช้ในกิจกรรมสาธารณะบ่อยครั้ง แต่ก็เป็นหลักฐานสะท้อนการพยายามของศิลปินและผู้ประพันธ์ในยุคนั้นที่จะยกย่องบ้านเกิดและภูมิประเทศของจังหวัดระยองผ่านบทเพลง

บทเพลงทั้งสองนี้จึงไม่เพียงแต่เป็นศิลปะการดนตรี หากยังเป็น สมุดบันทึกทางวัฒนธรรม ที่สะท้อนถึงการเปลี่ยนแปลงของสังคมและการปกครองของจังหวัด ตลอดจนความภาคภูมิใจของชาวระยองที่ยังคงสืบทอดและอนุรักษ์ให้คงอยู่จนถึงปัจจุบัน